Berriro. Euskal Herria euskararen herria da, ez euskaldunen herria. Euskal Herria hitzak lurralde kontzeptu bati egiten dio erreferentzia hasieratik. Lurralde horretako gizakiek sortu eta bertan garatu zuten euskara, etengabe berrituz gaur egungo euskaldunongana, euskaraz hitz egiten dugunongana, iritsi dena. Hemen, betidanik eta etenik gabe izan den hizkuntza, euskara da, baina, horrek ez du esan nahi lurralde honetan euskaraz soilik hitz egin denik beti. Gure herrian, zeltekin, zeltiarra; erromatarrekin, latina; godoekin, germaniar zaharra; arabiera; hebraiera; erromantzeak; gaztelania…, eta abar bizi izan eta bizi dira gurearekin batera.
Euskararen lurraldea Axularrek kokatu zuen zehaztasunez 1643an: “Badaquit halaber ecin heda naitequeyela euscarazco minçatce molde guztietara. Ceren anhitz moldez eta differentqui minçatcen baitira euscal herrian, Naffarroa garayan, Naffarroa beherean, Çuberoan, Lappurdin, Bizcayan, Guipuzcoan, Alaba-herrian eta bertce anhitz leccutan.”. Beste anitz leku horiek zehaztu egiten ez baditu ere lehenago euskaraz mintzo eta nafar erresumaren parte izan ziren Aragoi, Biarno, Errioxa eta abarrei egingo dio erreferentzia seguraski Axularrek. Hortaz, Euskal Herriak eta Nafarroa osoak lurralde berbera hartzen dute, non jende bera bizi den eta nafar hiritar gisa subjektutasun politikoa duten. Euskal herritarra izatea eta nafarra izatea gauza bera da; euskalduna, aldiz, euskara+duna, euskaraz (nafarreraz) aritzen dena da soilik.
Gure hizkuntza euskara izenez ezagutu aurretik, berriz, “nafarrera” bezala ezagutzen zen. 1167an, gaztelarrek nafar mendebaldea inbaditu aurretik, “linguae navarrorum”, nafarron hizkuntza deitu zion latinez orduko gure Antso VI.ak. Hortaz, erresuma zabaldu izan zen lurretako nafarren berezko hizkuntza nafarrera zen, Garonatik Monkaio haranetaraino eta Kastro Urdialesetik Pallarseraino. Jakina da, garai hartan, Nafarroa hartan, erabiltzen ziren hizkuntzak bat baino gehiago zirela; besteak beste, arabiera, hebraiera, nafar erromantzea, oczitaniera edo oc hizkuntza… Jakina da, halaber, garai hartako herritarrak instituzio bakar baten eta legedi, piriniar zuzenbidea deitua, bakar baten pean bizi zirela denak; beraz, zilegi bekit honakoa esateko lizentzia: hizkuntzek bereizkeriarik egiten ez zuten herri bakar bateko subjektu politikoak ziren denak.
Gaur egun, berriz, Nafar lurraldearen mendebaldeko Eusko Jaurlaritzak “Kulturaren Euskal Kontseilua” sortu berri du, “Euskal kulturaren Kontseiluaren” ideiaren aurrez aurre jartzeko. Kulturaren (singularrean) Euskal (ez euskara, baizik eta euskal lurralde murriztu baten adierazgarri) Kontseilua. Kultura bakarrarena bada, singularrean, zein kulturaren ordezkari izateko jaio da? Euskal kulturarena ala espainolarena? Hasieran biak eta gero bakarrarena izateko agian? Zeinena?
Kontseilu horren egitekoa, aitzitik, garbiagoa dirudi: Kulturen Aldeko Herritartasun Kontratua garatzea (kulturen, pluralean). Erdi Aroan Nafarroa osoan gertatzen zen bezala gertatzen da gaurko Euskal Herrian, beraz, Nafar mendebaldean ere: euskal-nafar kulturan bizi diren nafarrak ez ezik ukraniar, errumaniar, arabiar, hegoamerikar…, eta batez ere txinatar kulturan jaio eta bizi den anitz jende bizi gara hemen eta elkarrekin. Hortaz, non daude kultur aniztasun hori guztia ordezkatu behar dituzten partaideak Kulturaren nafar mendebaldeko Kontseiluan? Zergatik daude egiteko horretan soilik euskal kulturaren ordezkariak eta Komunitate Autonomoan erroldatutako kultura espainiarraren sortzaileak? Non daude gainerako kulturen berri zuzena eman dezaketen pertsonak?
Bai Kulturaren Euskal Kontseilua bai eta Kulturen Aldeko Herritartasun Kontratua gezur hutsak dira biak ala biak. Iruzurra. Ikuspegi inperial inbaditzailetik egindako asmakizunak dira. Azken hamarkadatan gurera etorritako emigrazioaren presentzia baztertu egiten dute espainolek eta kultura aniztasuna bi erreferentera mugatzen dute: espainiarrena eta euskaldunena. Gainera, maltzurkeriaz, bi horietakoek hirugarren batzuk bazter uzteko komuneko interesa dugula ikusarazi nahi digute. Diotenez, hori lortuz gero, bi kultura “nagusien” arteko mestizaia modu naturalenean emango litzateke eta bakoitzak egindako ekarpenez euskadiko identitate berria sortuko litzateke, mundukoa, eta ez parke tematiko bateko hizkuntza, kultura eta itxura kaxkarreko gizartea.
Maltzurra benetan planteamendua. Azpian dagoena da “parke monotematikoa” egiteko nahia, hizkuntza bakar banakoa, Iparraldean frantsesa eta Hegoaldean espainola. Horretan ari direnek, ordea, ez dute merezi beraientzat eskatu eta besteei ukatzen dieten errespetua. Euskalduna euskaraz egiten duena da, euskal literatura euskaraz egindakoa eta euskal kultura euskaraz sortzen dena da. Ez dugu ezkutatuko, euskarak identitatea ere markatzen du; baina, inor ez da euskaldun jaiotzen, baizik eta hala izan nahi duena da euskalduna. Euskara ikasi eta erabili egiten da. Batzuk gurasoengandik jasotzen dute lehen hizkuntza gisa, besteek ikasi egiten dute, ikastolan, euskaltegian edota lagunartean. Txinera, arabiera, gaztelania edota frantsesa etorri aurretik hemen bada euskara, horregatik da hau Euskal Herria, euskararen herria.
